Wat betekent de groei van de datacenter-sector voor duurzaamheid?

'De vraag naar rekenkracht groeit mee met de toenemende digitalisering, clouddiensten, digitale platforms en vooral het trainen en gebruik van AI. Als gevolg daarvan bouwen techbedrijven en investeerders datacenter na datacenter. Voor de EU voorspelt het Internationaal Energieagentschap een groei van 50% van het elektriciteitsverbruik van de sector in slechts vier jaar tijd. In 2022 bedroeg het elektriciteitsverbruik van datacenters ongeveer 4% van de totale energievraag in de EU. Ierland is een extreem voorbeeld waar de datacenter-sector een groei van 400% in het elektriciteitsverbruik heeft gezien sinds 2015, waardoor deze sector momenteel meer dan een vijfde van de elektriciteit van het land verbruikt. De trend is dus duidelijk, en dan hebben we het nog niet eens gehad over andere grondstoffen, zoals water en de grondstoffen die nodig zijn voor de productie van apparatuur. We moeten ons afvragen wat deze groei betekent voor de algemene duurzaamheidsdoelstellingen van de sector en de EU.'

Wat doet de EU om dit energieverbruik onder controle te houden?

'Voor de EU heeft de Commissie als doel gesteld om uiterlijk in 2030 klimaatneutrale, zeer energie-efficiënte en duurzame datacenters te realiseren. Dat is over vijf jaar. We hebben het huidige wettelijke kader op EU-niveau in kaart gebracht en ontdekten dat er veel aandacht is voor het energiezuiniger maken van datacenter-apparatuur en het bevorderen van het gebruik van hernieuwbare energie. Maar wat de EU op dit moment niet doet, is de groei van de sector in goede banen leiden om te voldoen aan de duurzaamheidsdoelstelling voor 2030, die steeds onhoudbaarder wordt. Later dit jaar komt de Commissie met een rapport waarin de haalbaarheid van de overgang naar een sector met netto-nul-emissie datacenters wordt beoordeeld. Dat zal het moment van de waarheid zijn dat moet leiden tot verdere maatregelen om ervoor te zorgen dat de tweeledige overgang niet scheef loopt, waarbij digitalisering voorrang krijgt op duurzaamheid.'

Wat zou er volgens jullie moeten gebeuren?

'Ons artikel bevat een aantal opmerkingen over het verbeteren van het huidige wetgevingskader voor datacenters in het licht van de recente trends. Eerst en vooral moet de duurzaamheidsdoelstelling wettelijk bindend worden gemaakt en moet de EU aanvullende maatregelen overwegen om de groei en koolstofvoetafdruk van de datacenter-sector te beheren. Er moet worden nagedacht over wie de beperkte hernieuwbare energie mag gebruiken en wat er gebeurt met de doelstellingen voor het koolstofvrij maken van andere sectoren wanneer de hernieuwbare energie door datacenters wordt opgebruikt. Een andere belangrijke bevinding betreft de behoefte aan meer transparantie over de lokale impact van datacenters op hulpbronnen en emissies. Tot slot moet het EU-beleid proportionaliteitskaders introduceren voor hulpbronintensieve computerapplicaties waarvan de bijdrage aan het algemeen belang zwaarder moet wegen dan de milieukosten. Op dit moment worden de duurzaamheidskosten van deze industrie collectief gedragen, terwijl de voordelen geprivatiseerd zijn. Dat is geen goede oplossing.'

Collectieve kosten en private opbrengsten – kun je daar meer over vertellen?

'Het trainen van zeer grote AI-systemen is een van de meest energie-intensieve taken die er zijn. Onze maatschappij moet de milieukosten daarvan dragen, maar de voordelen van zulke systemen gaan naar privébedrijven. Natuurlijk zijn sommige AI-tools zoals ChatGPT op dit moment gratis te gebruiken, maar uiteindelijk zullen de meeste daarvan betaalde diensten zijn. De expansie van de datacenter-sector wordt momenteel niet meegenomen in onze benadering van regelgeving, maar dat zou wel moeten, omdat het niet alleen van invloed zal zijn op de eigen duurzaamheidsdoelen, maar ook op die van andere sectoren en hele landen.'

Kan AI ook helpen bij het oplossen van duurzaamheidsvraagstukken?

'Natuurlijk hebben we het digitale nodig, en zal het een deel van de oplossing zijn voor veel van de duurzaamheidsproblemen waar we voor staan. Maar dat betekent niet dat alle AI duurzaamheidsproblemen oplost. We moeten gaan nadenken over de vraag of het trainen van AI-systemen wel gerechtvaardigd is, in het licht van de milieukosten ervan.'

In de VS kopen technologiebedrijven kleine modulaire kernreactoren (SMR's) om hun datacenters van stroom te voorzien. Zou dat ook in de EU kunnen gebeuren?

'Er is een sterke beweging richting het gebruik van kernenergie voor digitale technologieën en AI, omdat dit wordt gezien als een CO2-vrije energiebron. Tijdens de AI Action Summit in Parijs eerder dit jaar haalde de Franse president Emmanuel Macron de krantenkoppen met een uitnodiging aan AI-bedrijven om naar Frankrijk te komen, waar kernenergie in overvloed aanwezig is. Ook in het Verenigd Koninkrijk wordt serieus nagedacht over de bouw van nucleaire Small Modular Reactors, zogenaamde SMR's, om AI-datacenters van energie te voorzien. Dit roept niet alleen vragen op over nucleaire veiligheid en afval, maar ook meer fundamentele vragen over de ongebreidelde macht van een handjevol grote techbedrijven over rekenkracht wanneer ze investeren in nucleaire SMR's. Wij zijn van mening dat de EU nucleaire SMR's niet moet goedkeuren als duurzame oplossing zonder de mogelijke negatieve gevolgen kritisch te onderzoeken.'

Wat kunnen gewone mensen doen om hun energieverbruik in datacenters te verminderen?

'Natuurlijk heeft alles een voetafdruk, en die kan ook worden gekwantificeerd, maar individueel verbruik is niet waar we ons op moeten richten. We moeten vooral over een paar andere dingen nadenken: wat zijn heel grote maar onnodige toepassingen van rekenkracht? Denk bijvoorbeeld aan cryptocurrency-mining, dat gebruik maakt van ‘proof of stake’-modellen. Hoe kunnen we software maken die duurzamer draait? En hebben we echt al die dark data nodig die voor eeuwig wordt opgeslagen en veel energie kost? Er is dus veel potentieel, en ik denk dat de verkeerde manier om dit aan te pakken zou zijn om gewone mensen te vertellen dat ze moeten stoppen met het streamen van series, bijvoorbeeld. In plaats daarvan moeten de EU en de lidstaten hun datacenterbeleid coördineren en ervoor zorgen dat de groei van de sector binnen duurzame grenzen blijft. We kunnen de groei niet zomaar overlaten aan een markt die duurzaamheid zou blijven uitstellen.'

Wat zou volgens jullie een oplossing voor dit probleem kunnen zijn?

'We kunnen proberen energie-efficiënte datacenters op te zetten die ook worden beheerd door degenen die ze gebruiken, in plaats van gebruik te maken van een dienst van een van de grote hyperscalers. We hebben lokale datacenters nodig die vertrouwen op lokale, hernieuwbare energie en voorzien in de lokale vraag. Veel van wat de stad Amsterdam en haar inwoners doen, kan bijvoorbeeld worden verwerkt met een normaal, lokaal beheerd, middelgroot cloud-datacenter. En wanneer er een meer rekenintensieve taak is, kun je de werklast nog steeds verplaatsen van de lokale cloud naar een grotere cloud.'

Zou dit lokale scenario betekenen dat er hier meer datacenters moeten worden gebouwd?

'Niet meer, maar andere, en ik denk dat het op de lange termijn een betere oplossing zou zijn. Het zou ons onafhankelijker maken, ervoor zorgen dat duurzaamheid echt kan worden bereikt en dat we daadwerkelijk een infrastructuur hebben die aansluit op lokale behoeften. Daarover gaat mijn volgende onderzoeksproject.'