‘Dit is interessant moment in de ontwikkeling van kunstmatige intelligentie’ vertelt hoogleraar Data, Culture & Institutions Thomas Poell, die het organisatiecomité van de conferentie leidt. ‘Voor het eerst kunnen machines samenhangende teksten genereren, visueel overtuigende beelden creëren, korte video’s produceren en zelfs muzikale composities afmaken.'

'De brede toepassing van generatieve AI verandert onze culturele productie en consumptie, en roept vragen op over de ontwikkeling van creativiteit. Tegelijkertijd zijn er door de opkomst van GenAI  zorgen over het potentieel verlies van banen, ongelijkheid in arbeid, ethische dilemma’s en over de enorme concentratie van macht bij een klein aantal grote technologiebedrijven.’

Systemen die creativiteit ondersteunen

Hoe creatief kunnen machines eigenlijk zijn? ‘Creatief gedrag wordt doorgaans geassocieerd met het produceren van iets nieuws, boeiends en op de een of andere manier onverwachts’, zegt keynote-spreker Baptiste Caramiaux (Sorbonne Université, Frankrijk). ‘GenAI-systemen kunnen beelden, tekst, geluid of video genereren die mensen als ‘nieuw’ kunnen ervaren, maar omvatten niet het hele spectrum van wat we meestal bedoelen met menselijke creativiteit. En ik denk ook niet dat dat het echte doel is: de meeste GenAI-tools op creatief gebied worden ontwikkeld door particuliere bedrijven die minder geïnteresseerd zijn in het bouwen van creatieve machines, en meer gericht op het bouwen van systemen die creativiteit ondersteunen.’

In die zin is “verbetering” volgens Caramiaux de kern. ‘GenAI kan bijvoorbeeld de toegang verbreden, door meer mensen in staat te stellen hoogwaardige content te produceren, het proces van idee tot eindproduct te versnellen, een breed scala aan creatieve mogelijkheden te openen. Maar in praktijk zorgt dat ook voor spanningen, omdat hiermee meer besluitvorming naar de systemen zelf verschuift, vaak ten koste van de zeggenschap van kunstenaars zelf.’

Tijdrovend, frustrerend en leuk tegelijk

Hoe zal GenAI ons begrip van creativiteit dan veranderen? ‘GenAI legt de nadruk op automatisering en productieve efficiëntie’, zegt Caramiaux, ‘en vertrouwt op direct beschikbare mogelijkheden in plaats van vaardigheden die tijd en moeite kosten om te ontwikkelen. In het echt is het creatieve proces niet-lineair, tijdrovend, frustrerend en leuk tegelijk. Maar de huidige GenAI-systemen hebben de neiging om alleen de leuke aspecten te willen behouden. Ik denk dat dat een grote invloed kan hebben op hoe creativiteit op grote schaal wordt gewaardeerd.’

'Dit kan leiden tot een cultuur waarin creatief werk wordt gezien als moeiteloos en alleen maar leuk,'zegt Caramiaux, 'waarbij het eindresultaat belangrijker is dan het maakproces. Maar op individueel niveau zullen er altijd kunstenaars zijn die creatieve praktijken met GenAI cultiveren, die in de loop van de tijd evolueren, en waarbij allerlei toepassingen en persoonlijke strategieën worden gebruikt om deze technologie in te zetten.’

Kunstenaars spelen een belangrijke rol

Het is te verwachten dat de rol van menselijke kunstenaars en creatievelingen zal evolueren door GenAI - maar hoe precies, dat is een lastige vraag. ‘We hebben daar nog geen gedegen onderzoek naar gedaan’, zegt Caramiaux, ‘maar we kunnen wel al zien dat de relatie van kunstenaars met GenAI is geëvolueerd en diverser is geworden. Tien jaar geleden werden kunstenaars die AI gebruikten vaak gezien als hackers of knutselaars. Tegenwoordig zien we hobbyisten, ondernemers en eindgebruikers onder de mensen die met deze systemen werken.’

In recent onderzoek hebben Caramiaux en zijn collega's ook aangetoond dat kunstenaars steeds vaker een ethisch standpunt moeten innemen als het gaat om generatieve AI. ‘GenAI is niet zomaar een neutraal hulpmiddel: het brengt een reeks culturele waarden met zich mee die niet altijd in overeenstemming zijn met artistieke principes’, zegt Caramiaux. ‘Zoals het gebruik van auteursrechtelijk beschermde gegevens, hoge milieukosten en het extractivistische karakter ervan. Tegelijkertijd is het publiek meer gepolariseerd geraakt en schommelt het tussen enthousiasme en angst.'

'In die context spelen kunstenaars een essentiële rol, door alternatieve verhalen aan te bieden en te helpen een meer doordachte, constructieve cultuur rond technologie op te bouwen. En ze staan daar niet alleen in: ik denk dat onderzoekers een soortgelijke rol spelen. Door transparantie en openheid van wetenschappelijke methoden geven ook onderzoekers vorm aan hoe de samenleving omgaat met technologie en creativiteit.’